Rob van de Ven: Radicale emergentie en de schikking van het Zijn

Sinds de moderne tijd van Descartes, Galilei en Newton verschijnt het universum als een gedetermineerd mechanisch uurwerk. In het licht van dit wereldbeeld stelt de wiskundige Laplace: “We kunnen de huidige toestand van het heelal beschouwen als het gevolg van het verleden en als de oorzaak van de toekomst. Als er een intelligentie zou zijn die, op een gegeven moment, alle krachten zou kennen die op de materie inwerken, alsook de exacte situatie van elk onderdeel van alle materie, dan zou deze alle bewegingen van de grootste hemellichamen tot het kleinste atoom kunnen omvatten, en zou er niets meer onzeker zijn voor deze intelligentie; het verleden net als de toekomst worden voor hem zichtbaar gemaakt.”

De laatste decennia rijst er twijfel over de vraag of de levende natuur wel begrepen kan worden binnen dit statische wereldbeeld. Zo roept de bioloog Kauffman op “to break the Galileian spell” omdat de biosfeer niet beantwoordt aan het traditionele paradigma. In de levende natuur is er namelijk sprake van radicale emergentie die zich principieel niet laat reduceren tot en voorspellen op basis van voorgaande gebeurtenissen. De biosfeer opent steeds nieuwe niches waaruit vervolgens weer onvoorziene zaken kunnen ontspruiten. “Not only do we not know what ‘will’ happen, we do not even know what ‘can’ happen”, stelt Kauffman. Deze onmogelijkheid is echter niet te wijten aan een menselijk gebrek aan kennis, maar is de consequentie van de aard van de levende natuur zelf, die radicaal emergent – of speels – is.

Ik zal laten zien dat er in het latere werk van Heidegger een manier van denken voorbereid wordt om te filosoferen binnen dit emergente wereldspel. “Het spel is zonder ‘waarom’. Het speelt terwijl het speelt. Het blijft louter spel: het hoogste en diepste. Zijn als grond-biedend heeft geen grond, het speelt als de af-grond het spel dat ons als schikking zijn en grond toespeelt. De vraag blijft of wij en hoe wij, als we ons oor te luisteren te leggen bij de zetten van dit spel, meespelen en ons voegen naar het spel.”

Bijzijn is meemaken!